Bouwen in Rotterdam: van doemdenken tot durven dromen

Deze week ging De Slag Om Nederland van de VPRO over de bouw in Rotterdam. Het programma zette vraagtekens bij enkele grote bouwprojecten in de stad. Hoe kan het dat Rotterdam in crisistijd nog zoveel bouwt terwijl elders bijna alles stil ligt? Stedoloog Tim de Bruijn kreeg niettemin geen bevredigend antwoord. Verre van.

Het programma vliegt er bij de start direct goed in: “Rotterdam dreigt door de bouwwoede een spookstad te worden. De stad lijkt te bezwijken onder leegstand en hoogmoed.” Dan denk ik: ze proberen het een beetje scherp te stellen, en zo meteen komt de nuance. Maar nee, het is de vooringenomen strekking van het hele item! De situatie in Rotterdam is gelukkig een stuk genuanceerder dan het doemdenken van De Slag Om Nederland doet vermoeden. Laat ik het een en ander in perspectief plaatsen.

In de uitzending komt architectuurhistoricus Wouter Vanstiphout van Crimson uitgebreid aan het woord. De verspreking dat Het Witte Huis van rond 1910 is, is slordig (het gebouw is van 1898) maar onschuldig. De rest van wat hij beweert is echter minder onschuldig en vaak zelfs onwaar. Zo beweert hij dat je niet kan zien of gebouwen leegstaan, maar ziet hij wél dat 6 torens van 60 meter leegstaan. Welke dat precies zijn mag de kijker raden.

Overdreven leegstand

Vanstiphout overdrijft de leegstand zwaar. In het centrum van Rotterdam is deze de laatste jaren juist afgenomen, en dan met name in het stationsgebied. Met dank aan ZUS is het Schieblock volgelopen, Shell is teruggekeerd aan het Hofplein met een flinke kantoorafname, en in verschillende gebouwen zijn er veel nieuwe bedrijven bijgekomen, zoals het Rotterdamse CoolBlue dat inmiddels een derde van de kantoren in Central Plaza huurt. Ook Central Post zit vol, terwijl een ander kantoor wordt omgebouwd tot Holiday Inn Hotel.

Klinkt dat wonderlijk? Dat is het niet, want de trend van nu in de gehele westerse wereld is dat bedrijven weer in het centrum van de steden willen zitten. Hun werknemers willen namelijk het bedrijf goed kunnen bereiken met verschillende vormen van vervoer en in een inspirerende werkomgeving zitten. In de uitzending wordt alleen met geen woord gerept over deze positieve ontwikkeling.

Vanstiphout beweert nog meer rare dingen om zijn verhaal aan te sterken. Volgens hem zijn ongeveer alle gebouwen in Rotterdam ooit de grootste geweest. Het is me een raadsel welk punt hij wil maken, en bovendien is het natuurlijk gewoon niet waar, want de meeste gebouwen hebben nooit meegedaan aan deze wedloop. Natuurlijk heeft Rotterdam een traditie van de grootste (haven), eerste (Europacup1) en hoogste (torens), maar wat is daar mis mee? Ik ben er juist trots op.

Welke dan?

Al met al is het rare stemmingmakerij, en daar gaat Vanstiphout rustig mee door. Zo zou Nationale Nederlanden een nieuw kantoor willen en de huidige toren leeg achterlaten. Dat is wederom niet waar. De organisatie is aan het onderhandelen over een nieuw huurcontract, en dat is inmiddels zo goed als rond. Ook weet hij dat aan de Coolsingel zelfs alle kantoortorens leegstaan. Ik denk: welke dan? Natuurlijk zit niet alles vol, maar veel is bezet, zoals bij ABN Amro, Coolse Poort en het WTC. Alleen het oude ABN-pand staat leeg, maar dat wacht dan ook op sloop en herontwikkeling.

Dan is Calypso aan de beurt. Volgens de voice-over wordt dit gebouw “volgeknald” met winkels. Naast de bijzondere woordkeuze is het natuurlijk vooral misplaatst. Calypso is namelijk geen winkelgebouw, maar primair een woongebouw. Bovendien is het juist goed dat er op de begane grond winkels en voorzieningen komen, in tegenstelling tot veel torens aan het Weena. Stel je voor dat het er leuk wordt! Vanstiphout mag ook nog wat zeggen over Calypso. Er zou nog nauwelijks een woning verkocht zijn. Dit is niet waar, al was het maar omdat toen het interview werd de verkoop nog moest beginnen. Inmiddels loopt de verkoop ondanks de enorme crisis op de woningmarkt goed.

Vervolgens weet de voice-over te melden dat het centrum van Rotterdam eigenlijk één grote shopping mall is. Dit is misschien het beeld van de sporadische bezoeker, maar geen enkele Rotterdammer zal het daar mee eens zijn, en dan vooral niet de 32.000 inwoners van het centrum. Deze opmerking is daarom een grove belediging voor de Rotterdamse binnenstad. En zelfs al was het een grote shopping mall, dan zou dat toch juist een argument zijn vóór nieuwe bouwprojecten om dit te veranderen?

Vloek of zegen?

Het volgende slachtoffer is Forum, het nieuwe zogeheten mixed-use-gebouw van Rem Koolhaas aan de Coolsingel. In dit gebouw komen namelijk naast winkels (die in oppervlakte vergelijkbaar zijn met de Bijenkorf in Amsterdam, dus niet heel schokkend) woningen, voorzieningen en een hotel. Forum moet op die manier deze nu in verval zijnde hoek in de stad een flinke impuls geven. In de uitzending komen enkele politici en één winkelier aan het woord, en bij hen regeert de angst. Zo zou de Nieuwe Binnenweg worden leeggezogen, terwijl daar een totaal ander segment winkels zit dan waar Forum zich op richt. Ook de stroom bezoekers voor beide plekken is geheel anders. De Nieuwe Binnenweg heeft zijn eigen sfeer en daarbij behorende winkels die de huren in Forum niet eens willen of kunnen betalen.

Ook vanuit de Lijnbaan is er kritiek op Forum. Syntrus Achmea, eigenaar van veel winkels daar, laat weten met angst uit te kijken naar de komst van het winkelgebouw. Dat is natuurlijk terecht: het vangt al jaren tophuren voor zijn winkelruimtes aan de Lijnbaan omdat er geen concurrentie is van betere locaties, en die komt er met Forum juist wél. Het lijkt me niet de taak van de gemeente om de vastgoedeigenaren van de Lijnbaan een hand boven het hoofd te houden. Sterker nog: het is juist een zegen voor de stad dat vastgoedeigenaren van de Lijnbaan eindelijk gedwongen worden te investeren in hun vastgoed.

Vastgoedjongens

Ook Koolhaas’ De Rotterdam op de Kop van Zuid moet er aan geloven in De Slag om Nederland. Zo is het volgens de makers een kantoorkolos, maar dat is het niet. Naast kantoren zitten er namelijk bijna 300 woningen, een groot hotel en vele voorzieningen in. Vanstiphout meldt bovendien dat door de verhuizing van de Dienst Stadsontwikkeling naar De Rotterdam er 3 torens bij Marconiplein leeg komen te staan. Wederom vertelt hij een onwaarheid. Deze dienst heeft namelijk 2 torens, terwijl in de derde (de Rotterdam Science Tower) onderwijs zit en blijft. De kans bestaat zelfs dat die functie uitgebreid wordt naar de vrijkomende torens.

Wethouder Karakus, verantwoordelijk voor wonen, ruimtelijke ordening en vastgoed, mag als enige de ‘bouwwoede’ verdedigen. Opmerkelijk genoeg wordt hij als enige kritisch ondervraagd, terwijl de doemdenkers juist het vrije woord krijgen. Een winkelier van de Binnenweg stelt bijvoorbeeld: “Er wordt niet naar ons geluisterd, want de wethouder zit liever met ‘vastgoedjongens’ aan tafel. Hij komt zelf ook uit de vastgoedwereld.” Praten met de vastgoedwereld? Waar de wethouder het lef vandaan haalt! Ik ga me pas zorgen maken als een wethouder die gaat over stadsontwikkeling níet met ontwikkelaars praat.

Maar het wordt nog gekker. De wethouder wordt verweten te geloven in zijn eigen dromen. Dromen is not done tegenwoordig? Ik ben juist blij dat we in deze stad nog kunnen en mogen dromen van een betere toekomst! En ik ben ook blij dat er mensen zijn in ons stadsbestuur die dat met ons doen.

Droom mee!

Kortom, als we De Slag om Nederland mogen geloven is Rotterdam hard op weg een spookstad te worden waar Detroit nog wat van kan leren. Ik zie niettemin als inwoner, dagelijks gebruiker en stedoloog een hele andere ontwikkeling in de stad. Ik zie een stad die steeds leuker wordt met meer bezoekers, meer bewoners en meer leuke voorzieningen. Ik zie geen stad die bezwijkt, maar een stad die opleeft. Ik ben bovendien blij dat de gemeente het lef en de visie toont om ook in crisistijd de boel aan de gang te houden, want Rotterdam heeft het nodig.

Helaas zijn ook in Rotterdam veel projecten stil komen te liggen (net als elders in het land), waardoor de verdichting niet zo snel gaat als gewenst. Maar gelukkig is de stad niet geheel tot stilstand gekomen. Samen met het gemeentebestuur durf ik te dromen van een mooiere en betere toekomst voor Rotterdam, enik hoop dat de stad niet op de rem gegooid wordt door de nachtmerries van enkele doemdenkers. Ik zou zeggen: droom met me mee!

 

Tim de Bruijn

Tim de Bruijn is opgeleid als stedenbouwkundig adviseur en houdt zich al jaren bezig met het functioneren van de stad in al haar facetten. Omdat stedenbouwkundig adviseur de lading van dit specialisme niet geheel dekt gebruikt hij daarvoor de term stedoloog. Momenteel is hij actief bij Rotterdam Marketing, voor binnenstadsplatform RTM XL en voor ontwerpbureau Studio B Central.